Καραντίνα στη Μακρόνησο

Μπορεί να ζούσαν ή να πέθαιναν. Αυτό θα εξαρτιόταν

από τον τύφο. Όμως, όσο ζούσαν, ποτέ δεν τους άκουγες

να ζητιανεύουν ούτε να τείνουν ικετευτικά τα χέρια.

( (Ο αμερικανικός υγειονομικός σταθμός στη Μακρόνησο. Εδώ περιθάλπονταν οι 6000 Έλληνες πρόσφυγες από την Τραπεζούντα, που μόλις είχαν φτάσει με ατμόπλοια. )

Πηγή: National Geographic, 1922 Ο μεγάλος ξεριζωμός

Η ................αποκατάσταση των προσφύγων

Των προσφύγων η διαβίωση βελτιώνεται - παρά τα στεγαστικά προβλήματα που επί δεκαετίες εξεκολουθούν να τους ταλαιπωρούν - με τη δημιουργία του συνοικισμού του Αγίου Ανδρέα. Ο συνοικισμός συστηματικά οικοδομείται από το 1927 -1928 και εκτείνεται κατ'αρχήν σ' εξηντατέσσερα οικοδομικά τετράγωνα. Σπίτι 21,30 m2 δινόταν με παραχωρητήριο του αρμόδιου Υπουργείου σε, μέχρι και, πενταμελή οικογένεια που δεν διέθετε ανάλογο κατάλυμα σ' άλλο προσφυγικό συνοικισμό. Για οικογένεια 6-7 μελών το Υπουργείο διέθετε 1/4 του σπιτιού (σε εμβαδόν βέβαια) επιπλέον. Κύρια υλικά των προκατασκευασμένων και εισαγόμενων από τη Γεμανία ομοιόμορφων προσφυγικών οικιών ήταν το ξύλο και ο αμίαντος. Για ηχητική μόνωση δεν είναι δυνατόν να γίνει λόγος.

Η οροφή των σπιτιών ήταν από πισσόχαρτο και τσίγκο, μέχρι το 1929. Τότε έρχεται στο Λαύριο ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ο οποίος δεν παρέλειψε να επισκεφτεί το συνοικισμό και μέσα σε μια βδομάδα ικανοποιώντας σχετικό αίτημα έστειλε από τον Πειραια με καικια κεραμίδια για τις οροφές των σπιτιών των προσφύγων.

Βιβλιογραφία

Μικρασιάτες Πρόσφυγες στη Λαυρεωτική, Χάρης Μπαμπούνης, Βιβλιοθήκη της Εταιρείας Μελετών Λαυρεωτικής, αριθμ. 3, Λαύρειον 1986

Περάσαμε κάβους πολλούς

Της Τριανταφυλλιάς Μήτρου (δημοσιεύτηκε στη Φωνή του Λαυρίου, αριθμ. φύλλου 6)


Περάσαμε κάβους πολλούς.........


Περάσαμε κάβους πολλούς, πολλά νησιά,
τη θάλασσα που φέρνει την άλλη θάλασσα,
γλάρους και φώκιες.
Δυστυχισμένες γυναίκες κάποτε με ολολυγμούς
κλαίγανε τα χαμένα τους παιδιά κι άλλες αγριεμένες
γύρευαν το Μεγαλέξανδρο και δόξες
βυθισμένες στα βάθη της Ασίας.
Αράξαμε σ'ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα
νυχτερινά, με κελαηδίσματα πουλιών, νερά
που αφήνανε στα χέρια τη μνήμη μιας μεγάλης
ευτυχίας.

Γιώργος Σεφέρης

Το Λαύριο κατά τη νεώτερη ιστορία του, από το 1830 δηλαδή και μετά, κατοικήθηκε από εποίκους, που ομαδικά έφταναν στην περιοχή, εξαιτίας, κυρίως, των πολιτικών και οικονομικών ανακατατάξεων. Μία από αυτές τις ευρύτερες ομάδες ήταν και οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, που, λόγω, των γνωστών σε όλους εξελίξεων, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν πατρογονικές εστίες, κατοικημένες από Ελληνες περί το 10 π.χ αιώνα. Έτσι , μετά την καταστροφή της Σμύρνης, πρόσφυγες από 46 περίπου μικρασιατικούς οικισμούς εγκαθίστανται στο Λαύριο από το 1922 μέχρι το 1924, και σποραδικά, έως το 1930. Το Λαύριο γίνεται η νέα πατρίδα για εκατοντάδες Πόντιους, Αφησιανούς, Κουταλιανούς, Αρετσιανούς και Κωνσταντινουπολίτες. Οι πρόσφυγες μαζί με τις ψυχές, τους πόθους και την παντοτινή ψευδαίσθηση του νόστου μεταφέρουν στους νέους τόπους εγκατάστασής τους, τα έθιμα, τις συνήθειες, τις γιορτές και τα ιδιαίτερα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά τους, που δίνουν μια νέα ζωντάνια στον ήδη πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της Λαυρεωτικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Κουταλιανοί, που μεταφέρουν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους της γιορτή της Παναγίας της Φανερωμένης, αλλά και όλοι εκείνοι οι πρόσφυγες, που αναγεννούν το εμπορικό Λαύριο με την εφευρετικότητα, την αποφασιστικότητα, τη δημιουργικότητα κα την αποδοτικότητά τους. Όσον αφορά το βιοποριστικό προσανατολισμό τους απασχολούνται κυρίως στη Γαλλική και την Ελληνική Εταιρεία των μεταλλουργείων Λαυρίου, ενώ κάποιοι Κουταλιανοί και Αφησιανοί κατευθύνονται στη ναυτιλία ή στρέφονται στη σπογγαλιεία και την αλιεία. Ο τομέας, όμως, στον οποίο διέπρεψαν οι πρόσφυγες, χάρη στο ξεχωριστό τους δαιμόνιο, όπως άλλωστε και προαναφέρθηκε, ήταν το εμπόριο.
Οι πρόσφυγες, αρχικά, τοποθετούνται πρόχειρα σε σκηνές, που στήθηκαν στην παραλία, σε υπόστεγα και αποθήκες της Ελληνικής Εταιρείας, σε επιταγμένα σπίτια στο Νυχτοχώρι και σε οικήματα της Ελληνικής Εταιρείας στα Σπανιόλικα, ενώ αργότερα εγκαθίστανται στο συνοικισμό του Αγίου Ανδρέα σε καταλύματα, που τους παραχωρούνται από τα αρμόδια Υπουργεία. Με την προκοπή τους, την αποφασιστικότητα και τη φιλεργία τους γρήγορα κατορθώνουν να ορθοποδήσουν, να δημιουργήσουν το δικό τους βιος και να αναδειχτούν σε σημαντικά μέλη της τοπικής τους κοινωνίας, χαρίζοντας μέρος από την ευβουλία και την κουλτούρα τους.

Πολιτιστική Κληρονομιά

Προικοσύμφωνο ( Εν Κουτάλει Μικράς Ασίας, 1889)

Προικοσύμφωνον

Εν ονόματι του Κυρίου ημων Ιησού Χριστού

Οι υποφαινόμενοι πρόκριτοι οδε Δήμαρχος και οι ιερείς των δύο εκκλησιών πιστοποιούμεν δια του παρόντος ότι ο κύριος Θεόδωρος Δ. Τζίρας μετά της συζύγου αυτού Ανέζας μέλλοντες συνάψαι την θυγατέραν αυτών Καλλιόπην εις γάμου κοινωνίαν ήτοι εις πρώτον γάμον μετά του κυρίου Βασιλείου Δημητρίου. Πρώτον δίδωσιν αυτή τας πατρικάς και μητρικάς ευχάς και ευλογίας και δια λόγου προίκας τα εξής. Μίαν εικόνα της αγίας βαρβάρας, τρία μεντέρια μετά δέκα ταγιαμάδων τζοχίνων, δύο καπλαντίκια τζόχινα, πέντε στρώματα τρία με μαλιά και δύο γυμνά, και έν τζαφέ και έν δαμάσκο, ένα σελτέ στάμπα, τέσσερα εφαπλώματα, έν τζαφέ, έν δαμάσκο, 2 στάμπα, εννέα μαξιλάρια τέσσερα με μαλιά και πέντε γυμνά, δύο τζαφέ και τα λοιπά χασέ και λινά, εννέα γιαστίκια κεντητά και τζαφέ, τέσσερα σκεπάσματα χασέ, πέντε καπλαντίκια, τρία μετάξινα, δύο χασέ, τέσσερα σινδόνια ζευγαρωτά, δύο μετάξινα, δύο χασέ, επτά (σερδέδες) τούλι, έν κηλίμι, είκοσι πεσκήρια χασέ και κεντητά, είκοσι πετζέτες όμοιες, τρία τραπεζομάντηλα, έτερα δύο τραπεζομάντηλα, έν τούλι, έν μετάξινον, 12 υποκάμισα ανδρικά, εννέα της κόλλας, τρία μετάξινα,12 υποκάμισα γυναικεία, δεκατέσσερις ρόμπες μετάξινες και χασέ, έξι μισοφούστανα, οκτώ παντελόνια γυναικεία, δέκα φουστάνια, έν μετάξινον, έν φέλπα, έν τζαφέ, δύο λινομέταξα και τα λοιπά μάλλινα, δύο φορέματα γυναικεία κατιφέ και τζόχινα, δύο γούνας εξ ατλαζίου και 1 μπουχούρι, ένα σοφρά ....... , τρεις τεντζερέδες, έν λεγένι, έν μπρίκι, δύο σαχάνια, δύο σεντούκια, ένα σταυρόν αδαμάντινον, έξι εξάγια μαργαριτάρι, έν ζεύγος ενώτια χρυσά, έν στασίδιον εις Άγιον Ιωάννην πλησίον Γεωργίου Μωραίτη, το ήμισυ οσπίτιον χωριζόμενον οριζόμενον απ'άρκτου έτι μεσημβρινόν και ορισθησόμενον εκ εύρους του λαχνού, έν αμπέλιον εις την Ρούσσαν Αφησιάς, κλίματα δύο ημίσεος χιλιάδας συνορευόμενον από Βορράν Θεόδωρον Τζίραν, από νότον Θεόδωρον Λαμπαδαρίου, άνωθεν ...... και άνωθεν δρόμος και μετρητά άπερ η προικοδοτουμένη έλαβε λίρας οθωμανικάς δέκα.
Ο δε γαμβρός κύριος Βασίλειος δια λόγου προγαμιαίας δωρεάς τα εξής: δέκα ντούμπλες Αυστρίας και μετρητά δύο χιλιάδες, ως αρραβώνα δε έν ζεύγος ενώτια λίρας οκτώ, δαχτυλίδιον αδαμάντινον λίρας τέσσερις, προσέτι δε από το ολόκληρον οσπίτιον το αγορασθέν παρά των γονέων αυτού από τον Απόστολον Μεργουζή παραχωρεί τη μελλονύμφω το ήμισυ. οι δε γονείς του γαμβρού Δημήτριος και Γαιτανιώ προικοδοτούν αυτόν με ολόκληρον τον καιχανά κείμενον όπισθεν της ......... οικίας του, έν αμπέλιον τριών χιλάδων κλιμάτων μεταξύ Γεωργίου Μωραίτη.......... του Μιχαήλ Θεοδοσίου και Φωτίου Νερατζή, έξι κουτάλια αργυρά σούπας επίσης έξι γλυκού, το ήμισυ καίκιον όπερ ενοσω ζώσιν οι γονείς του θέλουν θεωρείσθαι ιδικόν των, μετά δε του θανάτου τους θέλουν λογίζεσθαι τούτο πλήρες του ρηθέντος Βασιλείου...... ..... εγένετο ήτοι συνετάχθη το παρόν προικοσύμφωνον υπογραφέν μετά των συμβαλομένων και των υποφαινομένων εις ένδειξιν και του ιερέως εις ένδειξιν.

Κούταλις τη 25 Ιανουαρίου 1889


μάρτυρες

Ιερόθεος ιερομόναχος
...................
.................
Χριστοδουλίδου
Δανιήλ .............
Αναγνώστης .................
Γεώργιος
Χριστοφας Χριστοφα
Θεόδωρος Γρηγορίου
......................
Θεόδωρος Ζαχάρωφ
....................
Νικόλαος Σταματιάδης
Θεόδωρος Ζερμπουλής
Νικόλαος ....................

οι συμβαλλόμενοι

Θεόδωρος Τσίρας
Άννα Τσίρα
Ελευθέριος Τσίρας
Μήτρος Βασίλειος
Γαιτανιώ Δημητρίου
Δημήτριος Δημητρίου

Ο Δήμαρχος

Κυρουται το γνήσιον των ανωτέρω είκοσι και δύο υπογραφών αριθμ. 22 δια του Δημάρχου σφραγισθέν αυθημερόν.

ειδικό λεξιλόγιο
ατλάζι= το γνωστό γιαλιστερό ολομέταξο ύφασμα σε διάφορους ωραιότατους χρωματισμούς, από το οποίο έφτιαχναν γυνακεία φορέματα και κυρίως τις καλές γυναικείες βράκες και τα καλά παπλώματα
καπλαντίκια<καπλάντισμα= η πράξις του καπλαντίζω= το ράψιμο του σεντονιού στο πάπλωμα
κατιφές= βελούδο από μετάξι
κιλίμι= χαλί με σχέδια, φαμένο στο σπίτι
λεγένι= η χάλκινη λεκάνη του νιψήματος
μεντέρι ή μιντέρι= είδος καναπέ που χρησίμευε για ανάπαυση. Το έφτιαχναν από σανίδια, οριζοντίως τοποθετημένα, κατά μήκος ή μέρος ολόκληρου του τοίχου των δωματίων, επάνω στο οποίο τοποθετούσαν μικρού πάχους στρώμα (γιατάκι) γεμισμένο με μαλλί ή βαμβάκι. Το εκάλυπταν με χρωματιστό φαντό κάλυμμα, (μακάτι) μονόχρωμο ή κλαδωτό (με διάφορα σχέδια). Σ'ολόκληρο το μήκος του, κολλητά στον τοίχο, βάζανε μαξιλάρες (μεγάλα μακρόστενα μαξιλάρια) το ίδιο γεμισμένα και καλυμμένα
μπουχούρι= λεπτό μάλλινο ύφασμα: σεβιότ, βουάλ
πεσκίρι= πετσέτα, προσόψιο
σαχάνι= μετάλλινο ρηχό μαγειρικό σκεύος
σιλτές= ελαφρό στρώμα
σοφράς= ξύλινο στρογγυλό και χαμηλό τραπέζι φαγητών γύρω από το οποίο κάθονταν τα μέλη της οικογένειας σταυροπόδι, στο έδαφος ή επάνω σε μαξιλάρι και τρώγανε
στάμπα= το ύφασμα τσίτι, θηλ: στάμπες: τα σταμπωτά υφάσματα, τσίτια
ταγιαμάς= μεγάλο μακρόστενο προσκέφαλο κεντημένο με μετάξι επάνω σε βελούδο
τζαφές ή τζαλφές= είδος ταφτά που φαίνονταν σαν δίχρωμος
φέλπα= είδος βελούδου κατώτερης ποιότητος, από χρωματιστό μαλλί ή βαμβάκι