Το Ναυάγιο του Μπούμπα και η Ιστιοφόρος Ναυτιλία στη νήσο Κούταλη*

Το Ναυάγιο του Μπούμπα και η Ιστιοφόρος Ναυτιλία στη νήσο Κούταλη*

 Ονομαστή ήταν η  νήσος Κούταλη για το εμπορικό ναυτικό της που άκμασε σε μεγάλο βαθμό  για πολλά χρόνια.  Η Κούταλη, όπως η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά,  πολύ πριν από την ελληνική επανάσταση, είχε αξιόλογη  ιστιοφόρο ναυτιλία.  Τα πλοία των Κουταλιανών, δείγματα της τελειότερης ναυπηγικής της εποχής, εκτελούσαν μεταφορές διάφορων εμπορευμάτων από τα λιμάνια της Ρωσίας στα ευρωπαϊκά λιμάνια της Μεσογείου  και το αντίστροφο.  Οι Κουταλιανοί ήταν οι κύριοι τροφοδότες νωπών αλιευμάτων και αλιπάστων της Κωνσταντινούπολης, ενώ τα σφουγγαράδικα έφερναν τεράστιο πλούτο στο νησί. Η επαφή  των Κουταλιανών με τους εξελιγμένους λαούς της Ευρώπης και της Ρωσίας συντέλεσε πολύ στην εν γένει ανάπτυξή τους, γι’ αυτό και η τουρκική δουλεία δεν μπόρεσε να φέρει καμιά απολύτως αλλοίωση στη ζωή τους, καθώς τόσο η  προφορά της γλώσσας, όσο και τα ήθη και τα έθιμά τους  διατηρήθηκαν όλα καθαρά ελληνικά. Ο Μανουήλ Γεδεών επισκεπτόμενος το νησί στις 4 Αυγούστου 1892 γράφει σχετικά στο βιβλίο του Προικόννησος: «Η μετά της Κωνσταντινουπόλεως συγκοινωνία αυτής διά πλοίων αξίων λόγου γινομένη, συνετέλεσεν εις την ηθικήν και πνευματικήν ανάπτυξιν της Κουτάλεως, ης τα παρά τοις κατοίκοις έθιμα και η λαλουμένη διάλεκτος  προσομοιάζουσι τοις εθίμοις των Ελλήνων κατοίκων  της πρωτευούσης ταύτης του κράτους, ήτοι τοις παρ’ημιν. Η ενδυμασία η αυτή. Το σχολείον και προ τινών ετών ήνθει, και νυν εν ευμαρεία διάκειται. Η ανάπτυξις, ως ειπον, οφείλεται εις το ναυτικόν αυτής…».

Αξιοσημείωτο  ότι πολλοί Κουταλιανοί, εγκατεστημένοι στις διάφορες μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και ιδίως της Ρωσίας, έγιναν μεγάλοι επιχειρηματίες και κατέλαβαν  σπουδαίες  θέσεις.  Από  το  18^ο αιώνα αναφέρονται  Κουταλιανοί μεγαλέμποροι στη Ρωσία, όπως η οικογένεια Ζαχάρωφ και ο Συνόδης Ποσώφ, για να πάρουν τη σκυτάλη το 19^ο αιώνα οι Ανδρέας και Νικόλαος Πανταζίδης, ο Γεώργιος Διοματαρίδης και ο Χατζή Παγώτας. Παράλληλα, στην  Πόλη  αναδείχθηκαν επιφανείς Κουταλιανοί τραπεζίτες, όπως ο Βλαστός και οι αδελφοί Χριστοδουλίδου ή Χριστοδούλου. Ο τίτλος βιβλίου, που τυπώθηκε  το 1844 και περιείχε  την ακολουθία του αρχιεπισκόπου Προικοννήσου, μάς γνωρίζει ότι ετυπώθη δαπάναις «…του ευγενεστάτου κυρίου Ζαχαρίου Ζαχάρωφ, του Κουταλιανού, Συμβούλου του Εμπορίου και Ιππότου διαφόρων Ρωσσικών Ταγμάτων».  

Η  ευκαιρία  για την Κουταλιανή ναυτιλία έρχεται στα τέλη του 18^ου αιώνα, όταν η Αγγλία  είχε  επιβάλει  αποκλεισμό  στα  ισπανικά  λιμάνια. Τα Κουταλιανά πλοία, σπάζοντας το εμπάργκο, αποκομίζουν τεράστια κέρδη μεταφέροντας στην Ισπανία πολεμοφόδια  και  σιτηρά  από  τη Ρωσία. Με τα χρήματα αυτά αρχίζουν  να ναυπηγούν στη  Γένοβα και στη Βενετία μεγαλύτερα σκάφη, ώστε στις αρχές του 19^ου αιώνα το νησί είχε σαράντα πλοία και η ιστιοφόρος ναυτιλία αποτελούσε την κύρια οικονομική δραστηριότητα  από την οποία  επωφελούνταν  όλες  οι οικογένειες. Χαρακτηριστικό ότι την πρωτοκαπιταλιστική   εκείνη περίοδο ίσχυε το αρχαίο συντροφικό σύστημα αμοιβής των εργαζομένων στα πλοία, σύμφωνα με το οποίο, από τα κέρδη κάθε μπάρκου, ένα ποσοστό (συνήθως το 50%) μοιράζονταν οι πλοιοκτήτες και το υπόλοιπο μοιραζόταν σε μερτικά, τα οποία δίνονταν στους ναύτες ανάλογα με την εργασία του καθενός, εξασφαλίζοντας  έτσι ικανοποιητικές απολαβές σε όλους. Άξιο λόγου ότι οι Κουταλιανοί που χαρακτηρίζονταν «ωκεανοπόροι», αφού ταξίδεψαν πρώτοι ως τον Ατλαντικό, είχαν σκούνες και μπαρκομπέστια, βαριά τρικάταρτα 300 και 400 τόνων.

Με την ανάπτυξη της ατμοπλοΐας παρακμάζει η ιστιοφόρος ναυτιλία της Κούταλης. Το γεγονός, ωστόσο, αυτό έχει συνδεθεί  στη μνήμη των Κουταλιανών περισσότερο μ’ένα τραγικό δυστύχημα  που συνέβη στις 30 Ιανουαρίου 1864.

Όπως γράφει ο Αυγουστής Πανταζίδης, «υπήρχε τότε συνήθεια, το χειμώνα και ιδίως τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο, που οι κακοί καιροί δεν επέτρεπαν τους πλόες  της ιστιοφόρου την εποχή εκείνη ναυτιλίας, όλοι οι ναυτικοί να δένουν τα πλοία τους σε ασφαλή  λιμάνια  και να γυρίζουν  στην πατρίδα να παραχειμάσουν και να εορτάσουν τις άγιες μέρες των Χριστουγέννων μαζί με τους δικούς τους.  Έτσι και οι Κουταλιανοί πλοίαρχοι, το χειμώνα του 1863-1864 ήταν στην πατρίδα και στις 30 Ιανουαρίου 1864 ξεκίνησαν, 30  τον αριθμό, με το ιστιοφόρο του συμπατριώτου τους, Μπούμπα να πάνε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ήταν δεμένα τα πλοία τους. Κοντά όμως στην Κωνσταντινούπολη, εξαιρετική κακοκαιρία με σφοδρή τρικυμία και χιονοθύελλα τους ανάγκασε να αποφασίσουν την επιστροφή τους στην Κούταλη, κάτι που δυστυχώς  δεν  κατόρθωσαν, ώστε μέσα στο πυκνό σκοτάδι της τραγικής εκείνης νύχτας το πλοίο τους βυθίστηκε αύτανδρο κοντά στην Καρά-Μπιγα της Προποντίδας. Κανένας δεν σώθηκε από τους επιβαίνοντες. Όλοι πνίγηκαν παλεύοντας με τα κύματα, με αποτέλεσμα  η Κούταλη μέσα σε μια νύχτα να χάσει  30 καπεταναίους που ήταν οι σοβαρότεροι παράγοντες προόδου και ευημερίας του τόπου. Κατ’άλλους  το τραγικό αυτό γεγονός έλαβε χώρα τη νύχτα της 5 προς 6 Ιανουαρίου 1864 (παλαιό ημερολόγιο) διότι, όπως λέγεται, ο θείος του πλοιάρχου του βυθισθέντος πλοίου  -παλαιός και αυτός πλοίαρχος – προβλέποντας  την επερχόμενη κακοκαιρία απέτρεπε τον ανηψιό του να αποπλεύσει. Εκείνος, όμως, σε απάντηση του είπε: «Μη φοβάσαι μπάρμπα και θα ρίξουμε το Σταυρό στο Μέγα Ρέμμα». Η ιστορία του τραγικού αυτού ναυαγίου σαν κληρονομιά μεταβιβάζεται από οικογένεια σε οικογένεια και από γενιά σε γενιά, κάθε δε μεγάλο δυστύχημα ή θαλασσινή τραγωδία οι Κουταλιανοί την παρομοιάζουν με την τραγωδία του ναυαγίου του καραβιού του Μπούμπα».

 

Ο γνωστός Κουταλιανός ποιητής Μιλτιάδης  Μανουήλ Παπάς (ο λόγιος) θρηνεί τούτο με τους παρακάτω ανέκδοτους στίχους του, που έγραψε το 1871, επτά χρόνια μετά το τρομερό ναυάγιο του καραβιού του Μπούμπα.

 

[…]Πού των τέκνων σου εκείνων των μεγάλων η χορεία;

Πού η πρώτη σου σφριγώσα και ανθούσα νεολαία;

Πού τα τόσα σου ωραία και ιστιοφόρα πλοία;

Πού το κάλλος σου το πρώτον κι η ισχύς σου η ακμαία; […]

……………………………………………………………………………………………………………

Φωτο. Η παραλία στο νησί της Κούταλης. Διακρίνονται δεξιά στο βάθος τα αρχοντόσπιτα (σαράγια) και στο κέντρο το καμπαναριό του Ιερού Ναού της Παναγίας της Φανερωμένης ή του Αγίου Νικολάου. Στην παραλία αριστερά, οι πλώρες και οι πρύμνες σπογγαλιευτικών σκαφών (μπότιδες), στο βάθος, στο κέντρο, ένα μεγάλο αλιευτικό σκάφος (σαντάλα) και δεξιά στη θάλασσα, μαζί με τους ανθρώπους η βάρκα του Λογοθέτη Γαλιμήτη, σύμφωνα με σημείωση στο πίσω μέρος της φωτογραφίας. (7 Φεβρουαρίου 1921)

*H Κούταλη είναι ένα από τα τέσσερα νησιά (Νησιά του Μαρμαρά) της εκκλησιαστικής επαρχίας Προικοννήσου. Βρίσκεται σε απόσταση  70 ναυτικά μίλια από την Κωνσταντινούπολη.

 

Βιβλιογραφία

·         Μαρμαρινά Νέα, Ιανουάριος - Μάρτιος 1949

·         Μουσείο Nαυτικής Παράδοσης & Σπογγαλιείας Νέας Κούταλης

·         Μανουήλ Γεδεών, Προικόννησος, Εκκλησιαστική Παροικία, Ναοί και Μοναί, Μητροπολίται και Επίσκοποι, Εν Κωνσταντινουπόλει, 1895